Bibliografia w LaTeX – kompletny przewodnik

Dotyczy to zarówno układu dokumentu, jak i niezbędnych elementów publikacji (np. bibliografii). Program LaTeX pozwala na bardzo sprawne i wygodne dodawanie do publikacji takich elementów. Jednak z drugiej strony wymaga to także znajomości tego programu i umiejętności w zakresie jego praktycznej obsługi. Dlatego w tym obszernym poradniku skupimy się na kwestii bibliografii oraz dodawania jej do publikacji przy pomocy LaTeX-a. Oprócz tego postaramy się pokrótce przedstawić poszczególne funkcje tego systemu oraz wynikające z nich możliwości.

Bibliografia w LaTeX – wprowadzenie

Przed przejściem do głównego tematu naszego przewodnika warto poświęcić krótką chwilę na opisanie dwóch podstawowych aspektów. W pierwszej kolejności trzeba bowiem pokrótce opisać sam system LaTeX, jego charakterystykę oraz możliwości wykorzystania. Oprócz tego w telegraficznym skrócie przypomnimy najważniejsze informacje na temat bibliografii oraz jej znaczenia w kontekście prac naukowych.

Czym jest LaTeX i dlaczego warto go używać do tworzenia dokumentów tekstowych?

Jak już wspomnieliśmy, LaTeX to stworzony w 1984 roku program do zaawansowanej edycji składu tekstu. To właśnie ten rodzaj zaawansowania sprawił, że od samego początku LaTeX stał się programem zalecanym głównie do profesjonalnego użytku. Obecnie korzystają z niego przede wszystkim naukowcy oraz osoby zajmujące się przygotowywaniem profesjonalnych publikacji.

Nie oznacza to jednak, że LaTeX pełni funkcję standardowego edytora tekstu. Ma on bowiem zgoła odmienne zastosowanie, ponieważ służy przede wszystkim do strukturalnego układania treści, a także dodawania do niej określonych elementów.

Powstaje więc pytanie, dlaczego warto korzystać akurat z tego programu przy opracowywaniu dokumentów tekstowych? Odpowiedź jest prosta – LaTeX pozwala na uproszczenie i zautomatyzowanie sporej części pracy, która jest niezbędna w momencie finalnego składania tekstu,  a taka automatyzacja staje się możliwa jedynie pod warunkiem, że użytkownik potrafi posługiwać się tym programem. Toteż nadrzędnym celem naszego poradnika będzie szczegółowe wytłumaczenie tego, jak można wykorzystać system LaTeX do łatwego, szybkiego oraz poprawnego opracowania bibliografii.

Andrzej Borzyszkowski, pracownik Instytutu Podstaw Informatyki przy Polskiej Akademii Nauk, zwrócił w swoim artykule uwagę na korzyści wynikające ze stosowania tego programu. Mianowicie zauważył on, że – „Ręczne przygotowywanie pliku z bibliografią jest nieco męczące. Trudno jest utrzymać jednolity styl cytowania różnych pozycji, trudno jest też dopilnować, by w bibliografii nie znalazły się pozycje, które nie są cytowane. BibTeX służy automatyzacji procesu przygotowania pliku bibliograficznego”. Tym samym warto pamiętać, że w tym przypadku automatyzacja zmniejsza również ryzyko pojawienia się błędów przy tworzeniu bibliografii. Jest więc to kolejny ważny argument przemawiający za używaniem opisywanego programu.

Znaczenie bibliografii w kontekście dokumentów akademickich oraz naukowych

Nasz poradnik nie bez powodu będzie poświęcony właśnie bibliografii. Wszystko ze względu na fakt, że to bibliografia stanowi jeden z absolutnie najważniejszych elementów każdej pracy naukowej lub akademickiej. Z czego to wynika?

Przede wszystkim należy sobie uświadomić, że bibliografia to coś więcej niż tylko suchy wykaz źródeł. Jej znaczenie jest istotne na co najmniej kilku różnych płaszczyznach. 

• Po pierwsze, bibliografia ma umożliwić czytelnikowi samodzielną weryfikację źródeł oraz zawartych w nich informacji. 
• Po drugie, bibliografia powinna uzasadniać wszelkie tezy stawiane przez autora pracy. To właśnie ona dowodzi bowiem, że stwierdzenia autora są osadzone w faktach lub w aktualnej wiedzy naukowej. Bez takich odwołań można byłoby łatwo zanegować wszystkie stwierdzenia autora. 
• Po trzecie, selekcja źródeł może być sama w sobie pewną formą weryfikacji warsztatu naukowego. Jeżeli bowiem autor np. powołuje się na prace o wątpliwej jakości lub cytuje niewiarygodnych autorów, wartość jego publikacji automatycznie spada.

To wszystko tłumaczy, dlaczego zarówno w środowisku akademickim, jak i w szeroko rozumianym świecie nauki, bibliografia ma ogromne znaczenie. Oczywiście dotyczy to nie tylko jej zawartości, ale także sposobu opracowania bibliografii oraz właściwego umieszczenia jej w publikacji. Tym samym każdy naukowiec lub specjalista z danej dziedziny powinien upewnić się, że jego praca zawiera obszerną i poprawnie przygotowaną bibliografię.

Terminy gonią i jesteś już zmęczony/a szukaniem błędów w swoim tekście?

Chcesz już mieć czas dla siebie i bez zmartwień móc w spokoju spotkać się ze znajomymi?

Skorzystaj z pomocy naszego specjalisty

Podstawy pracy z LaTeX

Po wyjaśnieniu znaczenia bibliografii oraz ogólnej specyfiki LaTeX-a możemy powoli przejść do najważniejszej części poradnika, czyli kwestii związanych bezpośrednio z obsługą tego systemu. Rzecz jasna w pierwszej kolejności należy skupić się na samej instalacji LaTeX-a.

Krótka instrukcja instalacji programu LaTeX na różnych systemach operacyjnych

Jedną z podstawowych zasad bezpieczeństwa w internecie jest to, aby wszelkie oprogramowanie (w miarę możliwości) pobierać bezpośrednio ze stron internetowych producentów. Dzięki temu można znacząco zmniejszyć ryzyko natrafienia na wadliwy lub, co gorsza, zainfekowany plik.

W przypadku LaTeX-a oficjalna strona projektu jest dostępna pod tym linkiem. Co ważne, sam program jest dostępny na licencji freeware, co oznacza, że jest on w pełni darmowy. Nie trzeba więc ponosić żadnych dodatkowych opłat w związku z pobieraniem lub późniejszą instalacją programu.

Na podanej podstronie można znaleźć odnośniki prowadzące do poszczególnych wersji programu. Każdy z tych odnośników powinien zapewniać dostęp do darmowego pliku instalacyjnego. Warto jednak zwrócić uwagę na opisy poszczególnych odnośników. Przykładowo, odnośnik „MacTeX” to wersja programu opracowana z myślą o użytkownikach systemu Mac. Dlatego nie będzie ona odpowiednia np. dla użytkowników Windowsa, którzy zamiast tego mogą skorzystać choćby z odnośnika MiKTeX.

Po wyborze odnośnika odpowiedniego dla posiadanego systemu należy postępować zgodnie z instrukcją instalacji. Zazwyczaj cały proces jest naprawdę prosty i nie powinien zająć więcej niż kilka minut. Tak naprawdę sprowadza się on do zaakceptowania umowy licencyjnej oraz wskazania miejsca instalacji programu. Jeżeli ktoś nie chce, nie musi wprowadzać dosłownie żadnych zmian w domyślnych ustawieniach. Wystarczy tylko zaakceptować kolejne okienka i poczekać na zakończenie instalacji programu.

Wprowadzenie do struktury dokumentu w LaTeX

Codzienna praca z użyciem programu LaTeX może zapewnić sporą wygodę i oszczędność czasu. Jednak stanie się to możliwe tylko pod warunkiem, że użytkownik będzie w stanie sprawnie obsługiwać ten program. Aby mieć taką możliwość, należy najpierw dokładnie poznać kluczowe zasady obsługi tego oprogramowania. Zacznijmy więc od kwestii podstawowej, czyli samej struktury dokumentów.

Od razu trzeba zaznaczyć, że LaTeX ma swój własny język, który pozwala na zapisywanie komend. Dlatego w przypadku codziennej pracy z użyciem tego programu znajomość wspomnianego języka będzie kwestią o kluczowym znaczeniu.

Podobnie jest zresztą z samą strukturą dokumentów. Zasadniczo każdy dokument możemy podzielić na dwie części – strukturę oraz zawartość. Zawartość nie wymaga specjalnego tłumaczenia, bo jest to po prostu warstwa tekstowa danego dokumentu. Skupmy się więc na jego strukturze. LaTeX pozwala na ustawienie różnych struktur dokumentów. Wszelkie polecenia wpisywane w tym programie rozpoczynają się od znaku „\”. Tym samym przykładowe komendy wyglądają tutaj następująco:
    \part;
    \section;
    \citation.
Jeżeli chodzi o strukturę samych plików źródłowych, można wyszczególnić trzy główne części strukturalne, czyli: 

• prolog; 
• preambułę; 
• treść właściwą. 

Dla przeciętnych użytkowników programu sam prolog nie będzie mieć specjalnego znaczenia. Najczęściej pozostaje on pusty, bo składa się jedynie z systemowych instrukcji sterujących dla systemu TeX.

Po prologu pojawia się preambuła i zarazem pierwszy bardzo ważny punkt, czyli polecenie – „\documentclass”. Określa ono klasę dokumentu, czyli po prostu określony rodzaj składu tekstu. Tutaj program pozwala na wybór kilku różnych klas, takich jak:

     \book (książka);
     \article (artykuł naukowy);
     \report (raport rozumiany jako dłuższy tekst składający się z kilku rozdziałów).

Od razu zaznaczamy tutaj, że niektóre wydawnictwa przygotowują dla swoich autorów konkretną klasę dokumentu. Dzięki temu ci mogą bezpośrednio rozpocząć pracę przy użyciu przygotowanego wcześniej schematu.

W preambule można także zamieścić inne komendy dotyczące np. użycia poszczególnych pakietów. Na stronie internetowej Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego znajduje się przykład takiego zastosowania. Są nim komendy przeznaczone do implementacji pakietu w języku polskim:
     \usepackage[polish]{babel};
     \usepackage[OT4]{fontenc};
     \usepackage[utf8]{inputenc}.

Wreszcie użytkownik może przejść do treści właściwej, która pod kątem struktury jest bardzo prosta. Sprowadza się ona w zasadzie do dwóch komend:

     \begin{dokument};
     cała treść publikacji;
     \end{dokument}.
Oczywiście sama struktura dokumentu w systemie LaTeX zawiera również całe mnóstwo innych komend. Niektóre z nich odnoszą się do klasy dokumentu, a inne bezpośrednio do składu treści. Tutaj przykłady można mnożyć – \section, \subsection, \emph i wiele innych.

Jednak przypominamy, że nasz przewodnik jest poświęcony przede wszystkim tworzeniu bibliografii. Dlatego teraz płynnie przejdziemy do opisania zagadnień związanych już bezpośrednio z tą częścią pracy.

Tworzenie bibliografii w LaTeX

Jak już wspomnieliśmy, TeX to uniwersalny system, który można stosować wraz z wieloma innymi programami, o ile są one kompatybilne z najważniejszymi założeniami tego oprogramowania. Doskonałym przykładem takiego programu jest wspomniany wcześniej BibTeX. W następnych rozdziałach tego poradnika dokładnie opiszemy najważniejsze możliwości płynące ze stosowania tego programu. Przejdźmy więc do nauki podstaw!

Ręczne dodawanie bibliografii

BibTeX i inne podobne rozwiązania mają zagwarantować użytkownikom automatyzację procesu tworzenia bibliografii. Nie oznacza to jednak, że bibliografii nie można dodać ręcznie, bo system LaTeX zapewnia również taką możliwość. Oczywiście do tego potrzebna będzie znajomość kilku poleceń oraz ogólnych zasad opracowywania bibliografii.

Podstawy – używanie środowiska „thebibliography”

Zacznijmy więc od podstaw, czyli od ogólnego środowiska. W programie LaTeX istnieje zupełnie odrębne środowisko – thebibliography. To ono służy do przeprowadzania wszelkich prac w obrębie tworzenia i późniejszego edytowania bibliografii. Dlatego w pierwszej kolejności warto je pokrótce opisać.

Podstawowe dwie komendy to w tym przypadku:
     \begin{thebibliography}{tekst};
     \end{thebibliography}.
Ręczne dodanie bibliografii do pracy wymaga odwołania się do wszystkich cytowań zawartych w przygotowanej publikacji. Oczywiście należy to zrobić poprzez użycie konkretnych komend.

Jak dodawać pozycje bibliograficzne w LaTeX i jak można cytować je w tekście?

Całość rozpoczynamy od wspomnianej wyżej komendy – \begin{thebibliography}. Następnie używamy komendy „\bibitem”, aby dodać element naszej bibliografii. Oczywiście tę komendę możemy także uzupełnić o rodzaj cytowanego źródła. Dlatego w zależności od sytuacji będzie to np. komenda – „\bibitem{bib:one_book}” lub „\bibitem{bib:one_article}”. Po uzupełnieniu poszczególnych pozycji całość należy zakończyć poleceniem – „\end{thebibliography}”.

Warto od razu zaznaczyć, że po nabraniu wprawy ręczne dodawanie bibliografii staje się dosyć łatwe. Z drugiej strony wciąż jest ono wówczas czasochłonne, zwłaszcza kiedy zestawimy je z możliwością wykorzystania np. programu BibTeX.

Przejdźmy jednak do kolejnej ważnej kwestii, czyli cytowania. Zdecydowana większość pozycji w bibliografii jest bowiem cytowana w treści pracy. Na szczęście tutaj również można wykorzystać możliwości oferowane przez system LaTeX. Do cytowania służy osobna komenda – \cite{klucz}.

Tutaj wprowadzamy więc dwa ważne pojęcia, czyli samą komendę „\cite” oraz klucz. Klucz to po prostu rodzaj identyfikatora, który ma pomóc w przyporządkowaniu cytatu do konkretnej pozycji zawartej w bibliografii. Taki identyfikator może mieć np. postać numeru lub nazwiska autora publikacji.

Przykład:
Jeżeli zatem w bibliografii zamieścimy zapis – „\begin{thebibliography}{Kowalski}”, komenda \cite{Kowalski} będzie odwoływać się właśnie do tej pozycji.

Po raz kolejny trzeba więc zaznaczyć, że wszystkie opisane czynności można z powodzeniem wykonywać ręcznie. Niemniej przy większej ilości pracy automatyzacja takich procesów może naprawdę zwiększyć naszą efektywność. Dlatego warto poznać tajniki wspomnianej automatyzacji.

Automatyzacja bibliografii w LaTeX

Powstanie systemu LaTeX pozwoliło na ujednolicenie procedur związanych z tworzeniem publikacji naukowych. Nic więc dziwnego, że z czasem zaczęły z niego korzystać niemal wszystkie największe instytucje. Wzrost zainteresowania doprowadził również do pojawienia się potrzeb związanych z większą automatyzacją pracy. Ich rozwiązaniem w zakresie tworzenia bibliografii okazały się dwa programy – BibTeX oraz BibLaTeX.

Wprowadzenie do BibTeX oraz BibLaTeX i wstępne porównanie obydwu systemów

Zacznijmy od kwestii technicznej. W niektórych materiałach można spotkać się z różnego typu stwierdzeniami, które określają BibTeX-a jako dodatek lub część TeX-a. Nie jest to jednak do końca właściwe podejście.

BibTeX to osobny program i należy go postrzegać właśnie w ten sposób. Został on opracowany w 1985 roku, a więc dokładnie rok po powstaniu LaTeX-a. Twórcami tego programu są Oren Patashnik i Leslie Lamport, czyli dwójka amerykańskich informatyków. Od samego początku tworzony przez nich program miał ułatwić opracowywanie bibliografii w ramach systemu TeX. Zresztą sami autorzy byli w tym zakresie prawdziwymi autorytetami, bo np. Lamport jest również autorem jednego z najpopularniejszych poradników poświęconych obsłudze BibTeX-a.

Warto od razu podkreślić, że BibTeX jest rozwiązaniem zdecydowanie starszym. Program BibLaTeX stał się jego następcą, choć celniejszym określeniem byłoby stwierdzenie, że stał się jego reimplementacją.

Tutaj leży także różnica pomiędzy tymi programami. BibLaTeX jako nowszy program jest wzbogacony o liczne dodatkowe funkcje, co może być ważnym udogodnieniem z perspektywy użytkowników. Natomiast BibTeX jest rozwiązaniem popularniejszym, co wynika po prostu z dłuższej obecności na rynku. To z kolei rzutuje także na inne kwestie, czego przykładem mogą być choćby wymogi poszczególnych wydawnictw. Jednak ten aspekt opiszemy w dalszej części przewodnika.

Instalacja i konfiguracja narzędzi bibliograficznych BibTeX i BibLaTeX

Ze względu na to, że BibTeX i BibLaTeX nie są natywną częścią programu LaTeX – wymagają one osobnej instalacji i konfiguracji. Przejdźmy zatem do opisania całej procedury.

Jeżeli chodzi o instalację tych programów, obecnie nie jest ona trudna. Wszystko dzięki temu, że niektóre źródła bazujące na systemie LaTeX (np. popularny MikTeX) zawierają już w sobie BibTeX/BibLaTeX. W efekcie instalacja takiego pakietu zapewnia użytkownikowi możliwość szybkiego korzystania z obydwu programów. Linki do pobrania takich wersji można znaleźć choćby na stronie bibtex.org lub ctan.org. Dobra wiadomość jest taka, że liczne pakiety tego typu zawierają również gotowe paczki ze stylami, które później przydają się podczas pracy.

Metoda konfiguracji tych programów jest zależna od wybranej wersji i rozszerzenia. Przykładowo, niektóre wersje BibLaTeX-a można uruchomić przy pomocy zwykłej komendy dodanej do preambuły pliku. Taka komenda brzmi – \usepackage[style=authoryear,backend=biber]{biblatex}.

Oczywiście w przypadku BibTeX-a ostatni nawias należy zmienić na – {bibtex}. Czasami BibTeX może być uruchamiany również poprzez alias lub plik wsadowy. Informacje na ten temat powinny widnieć w instrukcji dołączonej do pobranej wersji oprogramowania.

Praca z BibTeX

Po wyjaśnieniu zagadnień związanych stricte z instalacją oraz konfiguracją systemu BibTeX można przejść do praktycznych porad związanych z pracą przy jego użyciu. Tutaj również zaczniemy od opisania tych najbardziej podstawowych kwestii, a nieco później przejdziemy do bardziej zaawansowanych zagadnień.

Struktura pliku .bib

Jedną z najbardziej podstawowych kwestii jest oczywiście struktura używanych plików. W przypadku programu BibTeX pliki bibliograficzne są zapisywane z domyślnym rozszerzeniem .bib.

Należy więc w pierwszej kolejności zadać pytanie – z czego składa się blik .bib? Odpowiedź jest bardzo prosta. Plik .bib składa się z rekordów, czyli poszczególnych elementów zapisanej bibliografii, a także z wykazu poleceń użytych w trakcie jej przygotowywania. Co istotne, wszystkie te dane na skutek obróbki pliku zostaną później przetworzone. Efektem takiego przetworzenia będzie powstanie kolejnego pliku. Tym razem będzie to jednak plik z rozszerzeniem .bbl.

Co dokładnie zawierają poszczególne rekordy w ramach pliku .bib? Przede wszystkim zawierają one wszelkie istotne informacje związane z zapisanymi treściami. Można je podzielić zarówno na rekordy dotyczące typu publikacji (np. article, book, misc, phdthesis), jak i rekordy dotyczące poszczególnych pól tekstowych (np. address, author, chapter, journal).

Dodawanie różnych typów źródeł do bibliografii

Opisane wyżej rodzaje rekordów słusznie sugerują, że program BibTeX pozwala na zamieszczanie w bibliografii różnych materiałów źródłowych. Jest to niezwykle ważne, bo we współczesnej nauce  badacze korzystają nie tylko z książek, ale również z wielu innych nośników. Dlatego w trakcie opracowywania publikacji muszą mieć oni możliwość przytoczenia różnych materiałów, których użyli podczas pracy.

Dlatego program BibTeX daje możliwość przystosowania zapisywanych rekordów do rodzajów cytowanych źródeł. W tym przypadku użytkownik musi więc pamiętać o właściwym zapisie polecenia. Aby było to nieco jaśniejsze, przedstawimy teraz przykładowy układ rekordu:

Przykład:
@book{identyfikator
       author = …
       title = …
       publisher =...
       year=...
}
Przytoczony powyżej zapis zawiera kilka nowych pojęć, dlatego spieszymy z ich wyjaśnieniem. Pierwszym trzonem tego zapisu będzie znak „@”, który otwiera nowy rekord. 

Po wpisaniu znaku „@” użytkownik musi określić typ cytowanego źródła. Na tej podstawie będzie musiał później uzupełnić poszczególne pola. Jeżeli chodzi o dostępne rodzaje źródeł, BibTeX obejmuje między innymi:

• artykuły naukowe – @article;
• książki – @book;
• materiały pochodzące z konferencji naukowych – @conference;
• treści zaczerpnięte z raportów – @techreport;
• materiały z instrukcji obsługi – @instruction;
• prace doktorskie – @phdthesis;
• prace magisterskie – @mastersthesis;
• inne materiały – @misc.

Tym samym w pierwszej kolejności trzeba określić typ źródła, a później można już podać indywidualny identyfikator takiego rekordu, żeby system od razu go przypasowywał do właściwego cytatu.

W kolejnych linijkach wiersza pojawiają się pola związane z cytowaną publikacją. Należy podkreślić, że każdy rodzaj rekordu ma swoje zarówno obowiązkowe, jak i dodatkowe pola. Oczywiście wypełnienie tych obowiązkowych pól jest konieczne, bo bez tego zapis będzie nieprawidłowy. Natomiast wypełnienie pól dobrowolnych zależy już od samego użytkownika.

Oczywiście nie będziemy tutaj cytować wszystkich możliwych układów pól, bo taka treść zajęłaby kilka kolejnych stron. Zamiast tego przedstawimy jednak najczęściej wykorzystywane, a co za tym idzie – najważniejsze pola. Są to między innymi pola:

• author – przeznaczone do wpisania autora lub autorów cytowanej publikacji;
• title – tytuł cytowanej publikacji lub materiału źródłowego;
• institution/school – dane instytucji, placówki edukacyjnej lub miejsca powstania pracy;
• year – data wydania pracy;
• publisher – wydawnictwo odpowiedzialne za wydanie pracy (dotyczy głównie książek);
• journal – czasopismo, w którym ukazała się praca (dotyczy głównie artykułów).

Pozostałe pola zależą już głównie od rodzaju rekordu, ale mają one mniejsze znaczenie, dlatego nie będziemy ich opisywać.

Cytowanie źródeł w tekście i tworzenie listy bibliograficznej

Przy cytowaniu źródeł w tekście należy użyć komendy – „\cite”. Co więcej, taką komendę można odwołać do konkretnego źródła poprzez użycie etykiety. Jeżeli więc dana pozycja w bibliografii ma etykietę {Nowak}, można ją zacytować za sprawą użycia komendy – „\cite{Nowak}.

Co jednak w przypadku, kiedy stwierdzenie autora odnosi się do np. dwóch źródeł? Wówczas warto zastosować nieco bardziej rozbudowaną formę zapisu, czyli np.: „\cite{Nowak}\cite{Kowalski}. Dzięki temu BibTeX powinien wyświetlić dwa odnośniki przy cytowanym fragmencie.

Po wyjaśnieniu tego zagadnienia można przejść do kolejnej kwestii, czyli tworzenia całej listy bibliograficznej. Warto tutaj wyraźnie zaznaczyć, że BibTeX zamieści na liście tylko te pozycje, do których odwołamy się w tekście. Wyjątkiem będą odwołania zamieszczone z użyciem komendy – „\nocite”.

Tym samym po otworzeniu pliku wyjściowego należy standardowo użyć komendy – „\begin{document}. 

Następnie można skorzystać z komendy BibTeX-a, czyli polecenia – „\bibliographystyle{plain}. Jest to komenda wywołująca domyślny i najczęściej używany styl formatowania. Tym samym etykieta {plain} zakłada przygotowanie bibliografii posortowanej alfabetycznie z użyciem standardowego numerowania. Jest więc to opcja wybierana przez większość użytkowników oraz sugerowana przez liczne wydawnictwa.

Dla uzyskania pełnego obrazu warto jednak dodać, że w standardowych plikach BibTeX-a można znaleźć także rozmaite inne style tworzenia bibliografii. Są nimi:

• {ustr} – styl podający pozycje bibliograficzne zgodnie z kolejnością cytowania ich w pracy;
• {alpha} – styl wykorzystujący etykiety do numerowania pozycji bibliograficznych;
• {abbrv} – styl domyślnie skracający zapis pozycji bibliograficznych (np. ograniczający imiona autorów).

Na zakończenie dodamy, że niektóre wersje systemu BibTeX zawierają również wbudowane pliki z wykazem innych stylów. Warto zatem, aby użytkownicy w miarę możliwości eksperymentowali z poszczególnymi ustawieniami. Dzięki temu łatwiej będzie dopasować poszczególne rozwiązania do indywidualnych preferencji.

Praca z BibLaTeX

Dłuższa obecność na rynku sprawia, że wiele firm i instytucji nadal korzysta z BibTeX-a. Program ten dobrze spełnia bowiem swoją rolę, a dodatkowo na jego korzyść przemawiają dość prozaiczne kwestie (np. przyzwyczajenia użytkowników oraz pracowników wydawnictw). Tym niemniej trzeba przyznać, że w konfrontacji z BibLaTeX-em starszy program wypada już dość blado. BibLaTeX zapewnia bowiem dodatkowe możliwości związane z układaniem tekstu. Ponadto reimplementacja BibTeX-a posiada kilka istotnych udoskonaleń, których brakuje w starszych wersjach programu.

Konfiguracja BibLaTeX w dokumencie LaTeX

Jeśli zainstalowana wersja systemu LaTeX będzie obejmować również BibLaTeX, uruchomienie tego programu nie powinno być trudne. Tak naprawdę użytkownik przy tworzeniu struktury dokumentu musi jedynie wpisać komendę – „\usepackage{biblatex}”. To będzie wskazywało systemowi, że kolejne prace mają zostać zrealizowane właśnie przy użyciu tego programu.

Jeżeli zaś chodzi o zamieszczanie poszczególnych pozycji, należy w tym celu użyć kolejnego polecenia – „\addbibresource{bibliografia.bib}. Mamy tutaj odwołanie do pliku bib., czyli pliku BibTeX-a, który będzie zawierać wszystkie przygotowane wcześniej pozycje.

Zalety użycia BibLaTeX w porównaniu z BibTeX

Marcin Woliński, jeden z ekspertów w zakresie praktycznego wykorzystywania BibLaTeX-a, zwrócił uwagę na kilka ważnych aspektów związanych z codziennym używaniem nowszego programu. Jednym z nich jest fakt, że BibTeX nie jest w stanie poprawnie sortować znaków spoza systemu ASCII. To z kolei może rodzić problemy przy składaniu niektórych publikacji. Ponadto autor zwraca uwagę, że dane formatowane w plikach .bst nie są najlepszą opcją z punktu widzenia polskojęzycznych użytkowników.

Warto tutaj dodać, że przy użyciu BibLaTeX-a sam BibTeX służy jedynie do sortowania oraz układania bibliografii. Natomiast rekordy są zapisywane w standardowym formacie, a nie we wspomnianym formacie .bst.

Oprócz tego BibLaTeX zapewnia większe możliwości podczas składania tekstu. Przykładem są choćby szersze pola rekordów, które pozwalają na umieszczenie w nich większej liczby informacji. Do tego dochodzi także kwestia większej liczby dostępnej funkcji. Dotyczy to między innymi szerszego wyboru pod względem dostępnych stylów formatowania. Tym samym BibLaTeX z jednej strony zapewnia większe możliwości, a z drugiej gwarantuje po prostu łatwiejszą pracę.

Oczywiście nie oznacza to, że ma on same zalety. Paradoksalnie największym problemem BibLaTeX-a jest... BibTeX i jego niesłabnąca popularność. Niektóre wydawnictwa do dzisiaj używają bowiem standardów opartych na BibTeX-u, a co za tym idzie – tego samego oczekują od wszystkich autorów. Istnieje więc spora szansa, że czasami specjaliści po prostu nie będą mogli skorzystać z niektórych funkcji BibLaTeX-a z powodu ograniczeń narzuconych choćby przez wydawnictwo.

Personalizacja i style bibliograficzne w LaTeX-u

W jednym z wcześniejszych akapitów wspominaliśmy o tym, że nawet bardziej podstawowy BibTeX zapewnia możliwość stworzenia listy bibliograficznej według kilku stylów. Najczęściej wybieraną opcją jest styl {plain}, czyli alfabetyczne ułożenie i standardowa numeracja bibliografii. Oprócz tego użytkownik może się również zdecydować na jeden z innych popularnych wykazów – {ustr}, {alpha} lub {abbrv}.

Oczywiście sam BibLaTeX umożliwia skorzystanie z innych stylów tworzenia listy bibliografii. Jednak pomimo tego nie można mówić tutaj o pełnej swobodzie autorów. Dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta. Wszystko ze względu na pewne odgórne wymagania narzucone między innymi przez wydawnictwa.

Styl bibliografii LaTeX a wymogi wydawnictw – o czym trzeba wiedzieć?

Jeśli bowiem konkretna praca ma zostać wydana jako publikacja, za jej wydanie będzie odpowiadać profesjonalne wydawnictwo. Warto więc pamiętać o tym, że wydawnictwa mogą wymagać od autorów stosowania się do określonych wytycznych. O czym warto więc pamiętać?

W pierwszej kolejności warto wspomnieć, że niektóre wydawnictwa polecają autorom korzystanie z określonego systemu LaTeX. Pobranie takiej rekomendowanej wersji jest wtedy najlepszą opcją, bo gwarantuje, że przygotowana praca i bibliografia będzie zgodna ze wszelkimi wymogami. 

Jednak opisana wyżej sytuacja nie zdarza się często. Dlatego autorzy znacznie częścią będą musieli po prostu samodzielnie zapoznać się z wytycznymi wydawnictwa i zadbać o to, aby praca była z nimi zgodna. W przypadku bibliografii zazwyczaj sprowadza się to do ułożenia listy według typu {plain}, bo ta komenda układa bibliografię w najbardziej tradycyjny oraz powszechnie stosowany sposób. Tym niemniej zawsze warto zweryfikować, czy taka forma jest preferowana przez dane wydawnictwo. Jeżeli bowiem autor zgłasza do wydania specjalistyczny rodzaj publikacji, zasady wydawnicze mogą wyglądać wówczas nieco inaczej.

Przegląd popularnych stylów bibliograficznych w LaTeX

Aby dana praca została zawarta w bibliografii, musi ona wcześniej pojawić się w publikacji w formie cytatu. To właśnie przy cytatach należy się teraz zatrzymać. Jeśli bowiem istnieją różne style opracowywania publikacji, siłą rzeczy muszą istnieć także różne style bibliograficzne.
Takich stylów jest naprawdę dużo i nie ma sensu tutaj omawiać wszystkich. Dlatego skupimy się tylko na tych najpopularniejszych, które są najczęściej wybierane przez użytkowników LaTeX-a. Jako ciekawostkę podamy fakt, że nazwy popularnych stylów cytowania najczęściej nawiązują do instytucji naukowej, która rozpowszechniła dany styl przytaczania innych prac.

APA (American Psychology Association)

Pierwszy popularny styl bibliograficzny to APA, którego nazwa pochodzi od American Psychology Association. Jest to bowiem instytucja odpowiedzialna za rozpowszechnienie takiego stylu cytowania. Jak on wygląda w praktyce? Przykładowy zapis cytatu odwołującego się do wydanej książki lub wydanego artykułu może wyglądać następująco:
Przykład cytatu – APA:

• Kowalski, M. (2019). Pewien tytuł. Wydawnictwo Polskie. (książka)
• Nowak, P. (2021). ”Pewien artykuł naukowy”. Pewne czasopismo naukowe, 4(2), 22-25. (artykuł)

Jakie są charakterystyczne elementy stylu APA? Po pierwsze, mamy tutaj do czynienia z podaniem tylko inicjałów imienia twórcy lub imion twórców. Po drugie, po podaniu nazwiska i inicjału autora  należy podać rok wydania publikacji i to w nawiasie. Po trzecie, kursywą zaznaczamy tytuł książki albo tytuł czasopisma, w którym ukazał się dany artykuł.

MLA (Modern Langauge Association)

Drugi popularny styl bibliograficzny został rozpowszechniony przez instytucję znaną jako Modern Language Association, czyli MLA. W jego przypadku obowiązują nieco odmienne zasady cytowania innych prac. Aby to zobrazować, ponownie zacytujemy dwie opisane wcześniej prace, ale tym razem z użyciem stylu MLA:

Przykład cytatu – MLA:

• Kowalski, Marek. Pewien tytuł, Wydawnictwo Polskie, 2019.
• Nowak, Piotr. ”Pewien artykuł naukowy”. Pewne czasopismo naukowe, vol. 4, no. 2, 2021, pp. 22-25.

Już na pierwszy rzut oka można tutaj zauważyć istotne różnice między dwoma opisanymi stylami. 

Po pierwsze, styl MLA pozwala na podanie roku wydania publikacji w końcowej części cytatu. 

Po drugie, styl MLA wymaga podawania pełnego imienia lub pełnych imion autorów. To z kolei może rodzić dodatkowe problemy, jeśli autor zapisze sobie tylko inicjał autora cytowanej pracy. 

Po trzecie, styl MLA nakłada wymóg dokładnego oznaczenia wszystkich informacji cytowanych w ramach artykułu. Tutaj ważny jest więc nie tylko układ, ale także oznaczenie wydania oraz numeru publikacji (vol. oraz no.). Ponadto przed wskazaniem stron artykułu trzeba również zamieścić oznaczenie (pp.).

Chicago

Innym dość często używanym stylem bibliograficznym jest Chicago. Jego nazwa pochodzi od miejscowego Chicago University Press, a więc wydawnictwa, które wypracowało ten standard już w 1906 roku. Tym samym wydawnictwo z Chicago ma naprawdę ogromną tradycję związaną z konkretnym stylem bibliograficznym.

Oczywiście nie było mowy o tym, aby styl bibliograficzny opracowany w 1906 roku mógł nadążać za zmieniającymi się realiami. Toteż jego zasady były wielokrotnie modyfikowane, a używany obecnie styl Chicago to już XVII wersją tego stylu.

Przejdźmy jednak do kwestii najważniejszej, czyli samego przedstawienia stylu Chicago. Ponownie odwołamy się do dwóch opisanych wyżej przykładów:

Przykład cytatu – Chicago:

• Kowalski, Marek. 2006. Pewien tytuł. Warszawa: Wydawnictwo Polskie.
• Nowak, Piotr. 2021. ”Pewien artykuł naukowy”. Pewne czasopismo naukowe 4:222-25.

Tutaj znowu pojawiają nam się pewne nowości. Z jednej strony, podobnie jak w stylu APA, rok wydania pracy należy zapisać od razu po wymienieniu autora, choć tutaj nie trzeba już zamieszczać tego roku w nawiasie. Z drugiej strony, podobnie jak w stylu MLA, imię autora lub imiona autorów należy podać w całości, a nie ograniczać się tylko do inicjałów.

Zmianie ulegają także zasady cytowania ostatnich elementów. W przypadku książek przed wskazaniem wydawnictwa należy zamieścić informację o tym, gdzie mieści się takie wydawnictwo (np. Warszawa, Kraków, Poznań). Jeżeli zaś chodzi o artykuły naukowe, tomy, numery oraz numery stron są zapisywane bardzo charakterystycznym ciągiem znaków.

IEEE

W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć o stylu IEEE – Institute for Electrical and Electronics Engineers. Jak sama nazwa wskazuje, jest to instytucja zrzeszająca inżynierów oraz innych specjalistów z zakresu technologii. Toteż jej wytyczne w zakresie stylu bibliograficznego odnoszą się głównie do publikacji z tej tematyki.

Przykład cytatu – IEEE:

• [1] M. Kowalski, Pewien tytuł. Warszawa: Wydawnictwo Polskie, 2006.
• [2] P. Nowak, ”Pewien artykuł naukowy”, Pewne czasopismo naukowe, vol. 4, no. 2, pp. 22-25, czerwiec 2021.

W tym przypadku zmiany także dotyczą kilku kwestii. Po pierwsze, zamieszczenie każdej pozycji w bibliografii wymaga podania na początku jej numeru. Po drugie, jest to pierwszy styl, gdzie w pierwszej kolejności należy podać inicjał imienia autora, a dopiero później jego nazwisko.

Jak zaimplementować wybrany styl bibliograficzny do LaTeX-a?

Oczywiście nie trzeba samodzielnie przygotowywać bibliografii według opisanych wyżej zaleceń. Koniec końców LaTeX ma zapewnić automatyzację pracy i dotyczy to także tego aspektu. Dlatego teraz skupimy się na tym, jak można zaimplementować określony styl do tego programu.

Wróćmy więc na moment do komend używanych przy tworzeniu bibliografii. Jeżeli np. ktoś korzysta z BibLaTeX-a, na początku zapewne użyje następujących poleceń (dotyczy wersji opartej na oprogramowaniu biber):

    \documentclass{article}
    \usepackage[
    backend=biber,
    style=alphabetic,
    ]{biblatex}
    \title{...}
    \addbibresource{...}

W podkreślonej linijce style użytkownik może zaznaczyć styl, według którego zostanie stworzona bibliografia. Oczywiście w podanym wyżej przykładzie użyliśmy stylu alfabetycznego. Jednak baza BiBLaTeX-a pozwala także na zaimplementowanie opisanych wyżej stylów. W jaki sposób? To akurat jest bardzo proste. Wystarczy tylko przypisać do rekordu kod określonego stylu. W zależności od potrzeb użytkownika może to np. wyglądać następująco:

• style=apa (zostanie zastosowany styl bibliograficzny APA);
• style=mla (zostanie zastosowany styl bibliograficzny MLA);
• style=chicago-authordate (zostanie zastosowany styl bibliograficzny Chicago);
• style=ieee (zostanie zastosowany styl bibliograficzny IEEE).

Narzędzia ułatwiające pracę z bibliografią w programie LaTeX

Kluczem do sprawnego korzystania z systemu BibTeX lub BibLaTeX jest znajomość zasad jego działania oraz poszczególnych komend. Nie oznacza to jednak, że poza tym nie można jeszcze bardziej ułatwić sobie codziennej pracy. Koniec końców system TeX jest już dostępny od kilku dekad. Z tego względu przez ten czas pojawiło się mnóstwo dodatkowych narzędzi, które mają ułatwić pracę z jego użyciem. Opiszemy teraz kilka przydatnych programów dodatkowych.

LaTeX – przegląd i porównanie popularnych oprogramowań do zarządzania bibliografią i przypisami

Tutaj sytuacja wygląda analogicznie do stylów bibliograficznych. Istnieje bowiem naprawdę wiele programów, które można wykorzystać w celu ułatwienia pracy związanej z tworzeniem bibliografii. Jednak my skupimy się tylko na krótkim opisaniu tych najpopularniejszych funkcjonalności.

Zotero

Pierwszym z nich jest Zotero, czyli program określany potocznie jako menadżer bibliografii. Dzięki Zotero użytkownicy mogą zaimportować przygotowany wcześniej plik bibliograficzny i zarządzać nim wedle własnego uznania. Ponadto mogą także tworzyć własną bazę odwołań z cytatami poszczególnych prac, artykułów i wielu innych źródeł. 

Zotero zapewnia im wówczas możliwość automatycznego formatowania opisów oraz składania bibliografii. Wszystko odbywa się wtedy za pomocą bardzo intuicyjnego i prostego w obsłudze interfejsu. Dzięki temu według wielu użytkowników Zotero to jeden z najlepszych programów służących do szybkiego cytowania oraz tworzenia odnośników.

Mendeley

Dodatek MendeleyCite jest bardzo popularnym rozszerzeniem do najczęściej wykorzystywanego edytora tekstu, czyli programu Microsoft Word. Podobnie jak Zotero, program Mendeley pozwala użytkownikom na tworzenie własnej biblioteki odniesień, zarządzanie stylem cytowania oraz swobodne wstawianie bibliografii. Specyfika Mendeleya sprawia jednak, że dużo lepiej radzi on sobie z większą liczbą materiałów źródłowych. 

Samo sterowanie odbywa się za pomocą panelu, który po instalacji zostanie dodany jako osobny pasek w Wordzie. Po zakończeniu cytowania prac użytkownik może skorzystać z przycisku „Insert bibliography”, a po jego użyciu Mendeley wygeneruje gotową bibliografię.

JabRef

Program JabRef powstał w 2003 roku i od tego czasu użytkownicy korzystają z niego w celu zautomatyzowania części procesów związanych z tworzeniem prac naukowych. JabRef doskonale sprawdza się np. podczas importowania baz bibliograficznych oraz danych katalogowych z systemów online (ISBN, DOI lub PubMed-ID). Co więcej, program ten można łatwo połączyć z bazami BibTeX i BibLaTeX, dzięki czemu tworzenie bibliografii stanie się jeszcze łatwiejsze.

Jak wygląda integracja menedżerów literatury z systemem LaTeX?

Niektórzy użytkownicy mogą najpierw przygotować bibliografię przy użyciu Zotero lub Mendeleya, a dopiero później próbować zintegrować ją z systemem LaTeX. Warto zatem teraz skupić się na omówieniu tego procesu. W jaki sposób można zintegrować opisane wyżej programy z systemem LaTeX? Opiszemy to na konkretnych przykładach.

Integracja Zotero → LaTeX

Jeżeli chodzi o Zotero, zdecydowanie najłatwiejszym sposobem jest po prostu zapisanie gotowej bibliografii i późniejsze zintegrowanie jej z systemem LaTeX. Jak można to zrobić? W pierwszej kolejności użytkownik musi wejść w swoją bazę bibliograficzną i zaznaczyć rekordy, które mają zostać przeniesione do LaTeX-a. Po ich zaznaczeniu musi otworzyć panel sterowania, wejść w zakładkę „File Tab” i wybrać opcję „Export Library”. Przy zapisywaniu pliku trzeba zaznaczyć, że ma on zostać zapisany w formacie .bib. Dzięki temu będzie można go później bezproblemowo otworzyć przy użyciu systemu BibTeX lub BibLaTeX.

Integracja Mendeley → LaTeX

W przypadku Mendeleya integracja jest równie prosta. Warto bowiem zaznaczyć, że ustawienia tego programu zawierają już wbudowaną zakładkę dotyczącą integracji z systemem BibTeX. Toteż wystarczy tylko, iż użytkownik wejdzie w tę zakładkę oraz wybierze opcję „Enable BibTeX syncing”. Później będzie mógł już wybrać sposób zapisu pliku .bib, który będzie wykorzystywany do odczytu bibliografii w systemie LaTeX.

Integracja JabRef → LaTeX

Bardzo podobnie wygląda to w przypadku JabRefa, który również może domyślnie zapisać przygotowany plik w formacie .bib. Taki plik wystarczy więc otworzyć w systemie LaTeX, aby korzystać z zapisanej bibliografii.

Triki i sposoby ułatwiające prace z systemem LaTeX

Pierwsze prace wykonane przy użyciu systemu LaTeX na pewno będą dość wymagające. Jednak z czasem większość użytkowników zaczyna rozumieć zasady obsługi tego programu, dzięki czemu realizacja kolejnych projektów przebiega dużo płynniej. Na szczęście istnieją także pewne sztuczki i sposoby, które pozwolą na zaoszczędzenie czasu podczas pracy z LaTeX-em. Niektóre z nich dotyczą wykorzystania konkretnej metody korzystania z tego systemu. Natomiast inne zakładają wykorzystanie możliwości zapewnianych przez zewnętrzne oprogramowanie.

Pierwszy trik dotyczy zapisywania symboli matematycznych. To może być absolutnie konieczne w przypadku publikacji związanych z bardziej technicznymi zagadnieniami. Warto więc zaznaczyć, że w przypadku Worda lub innych edytorów tekstowych zapisywanie takich symboli wymaga ich ręcznego przeklejania albo szukania w wykazie znaków specjalnych. Tymczasem LaTeX pozwala na wklejanie symboli matematycznych przy pomocy odpowiednich komend. Wystarczy więc przygotować sobie ich listę, aby mocno ułatwić pracę nad specjalistycznymi tekstami z użyciem symboli matematycznych. Przykładowe komendy można znaleźć choćby w pracy Piotra Kustry z AGH w Krakowie:

    \frac{licznik}{mianownik}
    $\frac{5x}{x-2y}$ (dodanie ułamku 5x przez x-2y);
    $\mathcal{B}=c$ (dodanie równania B = c);
    $x^{5y}$ = dodanie znaku x z indeksem górnym 5y.

Bardzo przydatnym sposobem na zwiększenie przejrzystości struktury pliku będzie stosowanie komendy \input. Pozwala ona na rozdzielenie poszczególnych składowych kodu, takich jak:

     \input{wprowadzenie};
     \input{rozdział1}.

Kolejną ciekawą sztuczką będzie wykorzystanie określonych programów do łatwej konwersji plików. Przykładem może być program „pandoc”. Dzięki niemu można naprawdę łatwo dokonać konwersji plików LaTeX na pliki PDF. Niektóre formaty tego programu obsługują również dokumenty stworzone w Wordzie lub dokumenty opracowane online.

Poza programami warto też zwrócić uwagę na różne przydatne pakiety. Dobrym przykładem może być pakiet „cleveref”, który tworzy automatyczne odsyłacze w treści opracowanego tekstu. Wystarczy tylko użyć komendy – „/cref”, aby pakiet stworzył odwołanie do danego źródła.

Oczywiście takich trików i uproszczeń jest znacznie więcej, toteż dobrą praktyką jest testowanie różnych rozwiązań w praktyce, aby sprawdzić, które z nich okazują się najefektywniejsze.

Zalety używania LaTeX-a do tworzenia bibliografii

Jednym z najważniejszych zadań niniejszego przewodnika było opisanie oraz wyszczególnienie zalet związanych z wykorzystaniem LaTeX-a do tworzenia bibliografii. Oczywiście takie zalety będą szczególnie widoczne przy regularnej pracy z użyciem tego programu. Dlatego z LaTeX-a mogą korzystać przede wszystkim: badacze, pracownicy naukowi, wykładowcy akademiccy oraz inni ludzie związani ze światem nauki. Takim osobom LaTeX jest w stanie zapewnić przede wszystkim dużą oszczędność czasu i energii podczas tworzenia bibliografii. Przy takiej pracy LaTeX jest w stanie zapewnić kilka istotnych korzyści. 

Pierwszą jest automatyzacja pracy, która wynika z możliwości szybkiego sortowania i układania bibliografii. Użytkownik musi tylko wprowadzić do konsoli kilka komend, aby system wykonał za niego całą pracę. 

Z tego wynika także drugi ważny atut LaTeX-a, czyli dużo mniejsze ryzyko popełnienia błędu. Jeśli bowiem użytkownik wprowadzi do systemu wszystkie wymagane dane, LaTeX po prostu przeniesie je do bibliografii. Nie ma więc tutaj mowy o literówkach lub innych pomyłkach spowodowanych zwykłym niedopatrzeniem.

Po trzecie, LaTeX zapewnia stosunkowo dużą elastyczność pracy. Mnogość dostępnych stylów bibliograficznych sprawia, że użytkownicy mogą samodzielnie decydować o układzie pracy i bibliografii. Tak naprawdę pod tym względem głównym czynnikiem ograniczającym swobodę działania są wymagania wydawnictwa. Niemniej sam LaTeX zapewnia możliwość opracowania bibliografii na wiele różnych sposobów i stanowi to kolejny atut tego systemu.

Dodatkowe zasoby i materiały edukacyjne do nauki LaTeX-a

Oczywiście badacze oraz inni specjaliści będą musieli wielokrotnie opracowywać swoje publikacje przy użyciu systemu LaTeX. Toteż takie osoby powinny zadbać o to, aby w możliwie największym stopniu poznać ten system i jego możliwości. Dzięki temu opracowywanie kolejnych dokumentów stanie się jeszcze łatwiejsze.

W treści naszego przewodnika kilkukrotnie cytowaliśmy bardzo wartościowe publikacje dotyczące systemu LaTeX. Co prawda, poszczególne odwołania miały swój konkretny kontekst. Niemniej jednak warto zapoznać się z całymi cytowanymi pracami, bo zawarte w nich informacje są naprawdę świetnym źródłem wiedzy na temat LaTeX-a.

Co jeszcze mogą zrobić osoby, które chcą wejść na nieco wyższy poziom zaawansowania podczas pracy z LaTeX-em? Na pewno warto tutaj polecić prace kilku bardzo wartościowych twórców.

Najbardziej oczywistą rekomendacją jest tutaj kanał YouTube prowadzony przez doktora Trefora Bazetta. Doktor Bazett jest z wykształcenia matematykiem, który obecnie pracuje na kanadyjskim University of Victoria. Poza swoją pracą naukową doktor Bazett nagrywa poradniki i różne materiały wideo związane z obsługą LaTeX-a. Co istotne, publikowane przez niego treści są merytoryczne, ale podane w bardzo przystępnej formie. Dlatego kanał doktora Bazetta to absolutny fundament dla osób, które chcą w większym stopniu zgłębić tajniki pracy z systemem LaTeX. Aby wejść na kanał, wystarczy skorzystać z podanego odnośnika.

Jeżeli chodzi o materiały edukacyjne dostępne w języku polskim, pierwszą rekomendacją (poza cytowanymi wyżej pracami) będzie blog doktora Marcina Polkowskiego. Co prawda, są to już dość wiekowe materiały, ale mimo wszystko można tutaj znaleźć sporo wartościowej wiedzy, zwłaszcza wiedzy przeznaczonej dla początkujących użytkowników LaTeX-a.
Jeśli chodzi o materiały filmowe po polsku, nie ma tego szczególnie dużo. Na uwagę zasługuje jednak mikrocykl materiałów opublikowanych na kanale Rafała Gruszczyńskiego. Oprócz tego osoby zajmujące się matematyką mogą znaleźć sporo cennych informacji na kanale Mateusza Kowalskiego, który w swoim materiałach wytłumaczył np. zagadnienia związane z używaniem LaTeX-a do obsługi równań matematycznych.

Bibliografia w LaTeX – podsumowanie

Celem powyższego przewodnika było krótkie opisanie najważniejszych aspektów związanych z działaniem systemu LaTeX oraz tworzeniem bibliografii przy jego użyciu. Oczywiście przy tak rozbudowanym systemie trudno byłoby opisać wszelkie istotne zagadnienia w ramach jednej pracy. Mamy jednak nadzieję, że informacje zawarte w tekście będą pomocne zarówno dla absolutnych nowicjuszy, jak i nieco bardziej zaawansowanych użytkowników LaTeX-a. Pamiętaj, że eksperci z Atelier redakcji tekstu jako nieliczni wykonują korektę i redakcję prac licencjackich, magisterskich, doktorskich napisanych w programie LaTeX. Zapraszamy do kontaktu!