Tekst na przestrzeni dziejów. Jak tekst kształtował kulturę?

Rodzaje tekstów w ujęciu historycznym i obecnym

Kategoria tekstu stała się obiektem licznych badań i rozważań lingwistów na całym świecie. Wielu z nich uważa, iż stworzenie jednej spójnej i uniwersalnej definicji nie jest możliwe ze względu na złożoność tego zagadnienia. Tradycyjnie uważano, iż opowieści, a zatem i tekst, zarówno literacki, jak i historyczny stanowi własność społeczeństwa i kultury. We współczesnej, postmodernistycznej, teorii języka, tekst staje się natomiast własnością prywatną, fikcją oraz konstruktem kulturowym.

Definicje tekstu zależą w dużej mierze od przyjętej perspektywy metodologicznej. Wyróżniamy tym samym m.in. ujęcia teorii literatury, tekstologii oraz semiotyki. Ponadto możemy mówić także o tekstach prawnych, literackich, kultury oraz krytycznym i spójnym. W zależności od celu i struktury wyróżniamy natomiast teksty naukowe, argumentacyjne, opisowe, epistolarne i informacyjne. W kolejnych częściach naszych rozważań, krótko omówimy najważniejsze z tych zagadnień, starając się kompleksowo prześledzić rozwój myśli nad tekstem.   

Tekst w teorii literatury

Tekst w ujęciu literatury oznacza każdą zamkniętą wypowiedź pod względem sensu, zarówno ustną, jak i pisemną. Według tej definicji możemy nazwać tekstem jednozdaniową wypowiedź, jak i rozbudowany utwór literacki. Sama teoria literatury jako gałąź nauki zajmowała się tłumaczeniem, czym jest literatura oraz inne związane z nią aktywności. 

W latach 60. XX wieku nastąpił jednak zwrot w kierunku poststrukturalizmu. Jego głównym celem było zerwanie z teorią. Myśl ta znalazła ukoronowanie w dwóch najważniejszych działach Rolanda Barthesa: Przyjemności tekstu (1973) oraz Fragmentach dyskursu miłosnego (1977). Współcześnie nauka ta czerpie z dorobku epistemologii, ontologii i psychologii. Wielu badaczy zajmuje się przy tym próbami zwężenia obowiązujących definicji oraz ustaleniem jednej obowiązującej teorii. 

Tekst w tekstologii

Ciekawą definicję tekstu proponuje także tekstologia, będąca działem literaturoznawstwa. Zasadniczo zajmuje się ona ustalaniem autentyczności i badaniem utworów literackich pod kątem nanoszonych przez autora zmian oraz poprawek. Dodatkowo analizuje ewentualne zmiany powstałe później i nanoszone przez osoby trzecie, np. wydawców bez wiedzy twórcy. W tym ujęciu tekstem nazywamy każdy utrwalony ciąg znaków językowych. Jednocześnie nie może on być zmieniany na potrzeby komunikacji.

Wśród podstawowych zasad możemy wyróżnić przekonanie o tym, iż istnieje tylko jedna wersja autentycznego tekstu lub kilku druków autentycznych. W latach 60. XX wieku wskutek przemian zachodzących w nauce o literaturze, wykształciło się przekonanie, iż tekstologia jest zarazem niezbędną podstawą badań, jak i narzędziem pomocniczym dla literaturoznawstwa. 

Tekst w semiotyce

Semiotyka, zwana także semiologią jest ogólną teorią znaków. Język jest w niej rozumiany jako system znaków, umożliwiających sprawną komunikację. Termin semiotyka wprowadził w 1690 roku John Locke w swojej książce Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. Pojęcie semiologii pojawia się natomiast w rozważaniach szwajcarskiego filozofa i językoznawcy, uchodzącego za założyciela strukturalizmu, Ferdinanda de Saussure’a. To właśnie on stworzył definicję znaku, według której składa się on ze znaczącego i znaczonego. Pierwsza kategoria oznacza graficzną reprezentację znaku, druga jego znaczenie.

Tekst definiowany jest natomiast jako każdy wytwór kultury, zwany tekstem kultury, stanowiącym uporządkowaną całość. Może to być tym samym zarówno dzieło sztuki, jak i pewien określony kulturowo wzorzec zachowań. Tekstem w języku jest zatem każdy linearny ciąg elementów i struktur językowych, które pozostają od siebie zależne. 

Tekst w językoznawstwie strukturalistycznym

Strukturalizm określa język jako zamknięty system znaków, który służy głównie komunikacji międzyludzkiej. Postuluje zobiektywizowanie i uściślenie pojęć stosowanych w językoznawstwie. Za twórcę tej teorii uważa się wspomnianego językoznawcę Ferdinanda de Saussure’a. Jego najsłynniejsze dzieło Kurs językoznawstwa ogólnego sporządzili na podstawie jego notatek w latach 1906-1911 Charles Bally i Albert Sechehaye.

Tekst w językoznawstwie strukturalistycznym traktowany jest jako konkretny przedmiot, którego głównym celem jest komunikacja. Powstaje w oparciu o wykorzystanie abstrakcyjnego języka, traktowanego jako kod tekstotwórczy. Badacze nazywają tak również fizyczny wytwór sytuacji komunikacyjnej. 

Tekst w muzyce

Tekstem w muzyce są natomiast wszelkie utwory literackie traktowane jako tekst piosenki. Jego charakter będzie zależeć przede wszystkim od gatunku. W przypadku utworów rozrywkowych tekst jest mniej istotny od rytmu. Jego głównym zadaniem jest przekazywanie jakiejś idei w prostej i przystępnej formie. Najczęściej składa się ze zwrotek oraz powtarzającego się refrenu.

W muzyce klasycznej stosunek ważności tekstu do muzyki zmieniał się na przestrzeni wieków. Często tworzony był jednak przez poetów i wykazywał istotną wartość artystyczną. W tym miejscu możemy wymienić m.in. średniowieczne wielotekstowe motety oraz monodię akompaniowana, wywodzącą się ze starożytności, które głosiły nadrzędną wartość tekstu nad melodią.

Tekst spójny

W codziennym życiu często posługujemy się terminem tym w znaczeniu tekstu spójnego, czyli koherentnej struktury języka naturalnego, uporządkowanej pod względem formalnym lub semantycznym. Potocznie mówimy także w ten sposób o tekście, w którym jedno zdanie jest logicznym następstwem poprzedniego. 

Formy wykorzystania i przedstawienia tekstu

Formy reprezentacji tekstu nierozłącznie związane są z historią pisma i druku. To właśnie pismo rozumiane jako system znaków, pozwala na graficzne ukazanie myśli i dialogów. Za najstarszy rodzaj pisma uważa się pismo klinowe, które zostało stworzone przez Sumerów ok. 3 500 lat p.n.e. na Bliskim Wschodzie. Znaki zapisywane były na glinianych tabliczkach przy pomocy łodyg trzciny cukrowej. Na początku był niemal zupełnie ideograficzny, czyli obrazkowy. W tym miejscu warto wspomnieć także najstarsze egipskie pismo, czyli hieroglify. Najstarsze odnalezione zapiski datuje się na ok. 3 100 – 3 000 r. p.n.e. Były to proste znaki na kamiennych obiektach. Późniejsze inskrypcje natomiast wykuwano na ścianach świątyń. Zapiski wykonywane były także na papirusie, czyli materiale pisarskim otrzymywanym z trzciny papirusowej.

Przełomowym momentem, który na zawsze zmienił sposób przedstawiania pisma i tekstu było wynalezienie druku, umożliwiającego masowe wykonywanie odbitek. W 105 roku w Chinach wynaleziono czarny papier, który pozwolił na rozwój techniki estampażu. W IX wieku pojawiła się zaś pierwsza drukowana książka Sutra Diamentowa z 868 r., stanowiąca chińskie tłumaczenie sanskrytu. W Europie druk spopularyzował się jednak dopiero w 1440 roku, gdy Jan Gutenberg stworzył ruchomą maszynę drukarską oraz metalowe czcionki. To właśnie ten moment traktowany jest jako jeden z przełomów zwiastujących koniec średniowiecza i narodziny nowej epoki nowożytnej. W wiekach ciemnych bowiem tekst najczęściej utrwalany był w formie bogato dekorowanych manuskryptów. Sam papier dotarł z Chin do Europy dopiero w XII wieku, kiedy założono pierwsze papiernie. 

Czym charakteryzuje się tekst literacki?

Tekstem literackim nazywamy każdy utwór o charakterze artystycznym, który znacznie różni się od tekstów naukowych oraz codziennych. Jego głównym celem jest podkreślenie estetycznej lub poetyckiej funkcji dyskursu. To właśnie język bowiem wydaje się być w tekstach literackich najważniejszy. Jedną z cech charakterystycznych jest wplatanie elementów zbędnych z punktu widzenia komunikacji. Dodatkowo odznacza się silną ekspresyjnością prowadzonego wywodu. Najczęściej ma charakter subiektywny, często bazując na wydarzeniach i postaciach fikcyjnych. Sam styl tekstu może mieć dowolną postać i ograniczony jest jedynie przez preferencje, a także świadomy wybór autora. 

Podstawowy podział tekstów literackich wyróżnia trzy podstawowe kategorie: lirykę, epikę i dramat. Pierwsza z nich obejmuje utwory będące próbą zaprezentowania przeżyć wewnętrznych podmiotu lirycznego. Najczęściej mają formę monologu i charakteryzują się znaczną ekspresją wyrazu. Epiką nazywamy zaś utwory narracyjne, opisujące świat ludzi, zwierząt i konkretne wydarzenia. Są to wszelkiego rodzaju powieści, nowele oraz opowiadania. Dramatami są z kolei teksty przeznaczone do wystawiania na scenie. Składają się głównie z dialogów i didaskaliów. Sama struktura podzielona jest na kolejne akty i sceny.

Terminy gonią i jesteś już zmęczony/a szukaniem błędów w swoim tekście?

Chcesz już mieć czas dla siebie i bez zmartwień móc w spokoju spotkać się ze znajomymi?

Skorzystaj z pomocy naszego specjalisty

Czym są teksty kultury?

Tekstem kultury jest każdy wytwór kultury, który możemy poddać analizie i interpretacji. W tym sensie tekstem są nie tylko utwory literackie, ale także dzieła utrwalone w formie wizualnej oraz audialnej. Do tej grupy możemy zaliczyć zatem także piosenki, obrazy, architekturę, rzeźby, hiperteksty oraz gry video. Jednocześnie tekst kultury musi pozostawać zrozumiały dla odbiorcy. Możemy odnaleźć je w codziennym otoczeniu każdego dnia.  

Niezależnie od swojej formy stanowią doskonałą reprezentację całego dziedzictwa kulturowego i przemian zachodzących w społeczeństwie. Stanowią swoiste odbicie rozwoju technologicznego, społecznego i naukowego. Zagadnienie to jest szczególnie istotne dla maturzystów, którzy powinni odnosić się do wybranych tekstów kultury podczas egzaminu. W takiej sytuacji abiturient może nawiązać do dowolnego dzieła sztuki materialnej, które łączy się tematycznie lub stylistycznie z tekstem źródłowym. 

Dlaczego należy zwracać uwagę na odpowiednie redagowanie tekstów?

Redagowanie tekstu pozwala przede wszystkim na stworzenie jasnego i precyzyjnego komunikatu. To właśnie sposób opracowania treści, brak błędów merytorycznych, stylistycznych i gramatycznych oraz oprawa graficzna stanowią klucz do klarownego prezentowania informacji. Zredagowany tekst jest prostszy w odbiorze oraz zachęca czytelnika do szczegółowego zagłębienia się w treść.

Redakcja obejmuje wszelkie zabiegi językowe i edytorskie, które mają na celu przygotowanie wywodu do publikacji. Ma ona ogromne znaczenie zarówno dla autorów tekstów literackich, jak i studentów przygotowujących się do napisania pracy zaliczeniowej i dyplomowej. W sytuacjach zawodowych brak błędów stanowi przy tym manifestację profesjonalizmu, zachęcając do skorzystania z usług konkretnego specjalisty.  

Jak wygląda współczesna redakcja tekstu?

Współcześnie redakcja stanowi końcowy etap pracy nad tekstem. Opiera się na sprawdzeniu treści pod kątem spójności logicznej, merytorycznej oraz językowej. Sam proces obejmuje wnikliwe czytanie oraz nanoszenie poprawek. Ekspert zajmuje się przy tym eliminowaniem powtórzeń oraz podkreśleniem ewentualnych błędów gramatycznych, stylistycznych i ortograficznych. Całość trafia do autora, który może podjąć ostateczną decyzję co do zasadności proponowanych zmian. 

Bardzo często okazuje się, że samodzielne poprawianie błędów jest niewystarczające. Autorzy przeważnie nie potrafią dostrzec wszystkich nieścisłości i potknięć językowych. Dlatego tak ważne jest korzystanie z usług doświadczonych specjalistów, którzy pomogą nam w uporządkowaniu struktury tekstu oraz znajdą i poprawią błędy. Warto przy tym zaznaczyć, iż redakcja tekstu jest wyjątkowo czasochłonnym i pracochłonnym zajęciem. Doświadczony redaktor jest w stanie poprawić jeden arkusz wydawniczy tekstu, czyli ok. 20 stron tekstu, jeśli ten jest napisany w miarę poprawnie. 

Tekst na przestrzeni dziejów – najczęściej zadawane pytania

1. Jakie znaczenie miał tekst w najdawniejszych cywilizacjach?

   W starożytnych cywilizacjach, takich jak Sumer czy Egipt, tekst był narzędziem rejestrowania wiedzy, praw i historii. Pismo, np. pismo klinowe i hieroglify, pozwalało na utrwalanie informacji i rozwój administracji.

2. Jakie były pierwsze formy tekstu pisemnego?

   Pierwsze formy tekstu to inskrypcje na kamieniu, glinianych tabliczkach oraz papirusach. Służyły one głównie do dokumentacji praw, transakcji handlowych i ważnych wydarzeń.

3. W jaki sposób tekst wpłynął na rozwój religii?

   Teksty religijne, takie jak Biblia, Koran czy Wedy, ukształtowały wierzenia i systemy etyczne wielu kultur. Umożliwiły również szerokie rozpowszechnienie idei religijnych i rozwój struktur kościelnych.

4. Jaki wpływ miało wynalezienie druku na kulturę?

   Wynalezienie druku przez Gutenberga w XV wieku umożliwiło masową produkcję książek, co przyczyniło się do wzrostu poziomu edukacji, szerzenia idei renesansu i reformacji oraz rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy.

5. Jak tekst przyczynił się do rozwoju nauki?

   Tekst pozwolił na dokumentowanie odkryć i prowadzenie badań. Publikacje naukowe umożliwiły przekazywanie wiedzy między pokoleniami i między kulturami, co znacząco przyspieszyło rozwój nauki.

6. Jakie było znaczenie tekstów literackich w historii?

   Literatura odgrywała istotną rolę w wyrażaniu ludzkich emocji, wartości i refleksji nad życiem. Epickie dzieła, jak „Iliada” czy „Boska Komedia,” wpłynęły na kulturę i postrzeganie historii oraz wartości moralnych.

7. Jakie zmiany w kulturze przyniosły gazety i czasopisma?

   Pojawienie się gazet i czasopism umożliwiło szybkie przekazywanie informacji o wydarzeniach politycznych, społecznych i kulturalnych. Dzięki nim ludzie byli lepiej poinformowani i bardziej zaangażowani w życie publiczne.

8. Jak rozwój mediów cyfrowych zmienił rolę tekstu?

   Media cyfrowe sprawiły, że tekst stał się jeszcze bardziej dostępny i interaktywny. Dzięki internetowi każdy może publikować treści, co prowadzi do demokratyzacji wiedzy, ale także do problemu z dezinformacją.

9. Czy tekst nadal ma taką samą wartość w kulturze, jak dawniej?

   Tak, choć zmienia się forma przekazu. Obecnie tekst jest często zastępowany przez obraz i wideo, ale nadal pozostaje kluczowy w edukacji, nauce oraz jako nośnik informacji i idei.

10. Jakie są przyszłe kierunki rozwoju tekstu w kontekście kultury?

    Przyszłość tekstu zmierza ku dalszej cyfryzacji, a także wykorzystaniu sztucznej inteligencji do tworzenia i analizy treści. Możemy się spodziewać bardziej interaktywnych form tekstu oraz jego integracji z multimediami i wirtualną rzeczywistością.